1. BEWERKT FRAGMENT
'T ZAND OP KAART JACOB VAN DEVENTER UIT 1550
2.BEWERKT FRAGMENT 'T
ZAND, BLAEU, 1652
Het buurtschap
't Zand, dat aan de grens van het Koudekerkse grondgebied met Middelburg
is ontstaan, wordt vanaf het midden van de dertiende eeuw genoemd in de
keur van Floris de Voogd als plaats waar de gouwding (rechtspraak) voor
Bewesten Schelde werd gehouden. Voor die tijd vond dit plaats in Brugge
(B), wat al aangeeft dat het geen functie was, die op veel plaatsen voor
kwam. In andere bronnen uit 1315 en 1602 wordt eveneens melding gemaakt
van 't Zand. De herkomst van de naam wordt overigens toegeschreven aan de
samenstelling van de bodem (gelegen op een zanderige kreekrug).(1)
Op de plaats, waar de Koudekerkseweg
en de Breeden Weg samenkwamen was een woongebied ontstaan, dat doorliep
tot aan de Middelburgse binnengrachten. In 1598 werd de nieuwe stadsuitbreiding
van Middelburg gerealiseerd, resulterend in de aanleg van bolwerken en singels,
die toen voor het eerst grondgebied van de Heerlijkheid Koudekerke afsnoepten.
Een deel van de oude bebouwing van 't Zand verdween onder de verdedigingswerken.
Aan de zijde van 't Zand werden de Langevielepoort en Langevielebuitenbrug
aangelegd die via de weg langs nieuwe singels toegang boden tot de stad.
De sloot langs de nieuwe weg vormde de nieuwe gemeentegrens met Koudekerke
waarlangs 't Zand zich verder ontwikkelde.
3. FRAGMENT 'T ZAND
OP KAART ROMAN-VISSCHER, 1655
Uit de overlopers
blijkt, dat net als bij de dorpskern van Koudekerke ook bij 't Zand enkele
percelen zogenaamd vroonland liggen. Deze gronden waren 'vrij van schot
en andere lasten' zoals dat destijds heette, wat zo ongeveer inhield dat
de eigenaren geen of zeer weinig polderbelasting moesten afdragen. De gronden,
die als vroon werden aangeduid, waren doorgaans in bezit van een lokale
ambachtsheer. Of dat in het geval van 't Zand ook zo was is nog onduidelijk.
De veldnaam 's heeren vroon, die in block 76 voor komt lijkt wel in die
richting te wijzen.
Op de kaart van Christoffel
Bernaerds uit 1641 worden de blokken aangeduid en valt ook een bijzonder
symbool op dat doorgaans alleen bij bijzondere gebouwen zoals buitenplaatsen
wordt gebruikt. Zelfs Ter Hooge en Toornvliet werden in 1641 nog niet met
zo'n symbool aangeduid, terwijl dit symbool dan al wel bij Der
Boede, Westerwijk,
Lammerenburg
en Zwanenburg
werd geplaatst. De reden blijft helaas onbekend want van een bijzonder gebouw
op deze plek die wordt aangeduid als 'bewesten Heyn Pauwelssen', is niet
bekend. Helaas werden eigendommen op vroonland niet in de overlopers vermeld,
waardoor deze niet als bron kunnen worden gebruikt voor het ontrafelen van
dit mysterie.
4. FRAGMENT 'T ZAND
OP KAART CHRISTOFFEL BERNAERDS, 1641
Aan de Buitensingel
ontstaan in de zeventiende eeuw enkele kleine buitenplaatsen of speelhofjes
zoals 'Even Buiten', 'Overwater', 'Rosenburg'
en de 'Chineesche
Tuin'. In de achttiende eeuw vinden steeds meer inwoners van de gemeente
Koudekerke, die economisch gebonden zijn aan Middelburg, een woonplek in
't Zand aan de toegangswegen tot Middelburg. We zien in deze periode veel
woningen met een aangebouwde schuur verrijzen aan de Breeweg terwijl aan
de Koudekerkseweg ook enkele grotere woningen verrijzen. Aan het eind van
de Koudekerkseweg en de Vlissingscheweg
waren tevens tollen gevestigd, die tot het begin van de twintigste eeuw
de tolgelden van de passanten incasseerden.
Ook voor een herberg bleek 't Zand een goede vestigingsplaats. Zo is uit
de stadsrekeningen van Middelburg uit 1672 bekend dat aan Bartholomeus Aernouts,
waard buiten de Langevielepoort, 1 pond Vlaams en 10 schellingen werd betaald
"over soveel tsynen huyse is verteert door de
heer Burgemeester ende noch twee Burgemeesters mitsgaders ses capiteynen
van de boeren ten tyde van de revolte." Een publicatie meldt
op 9 mei 1682 dat de waard en waardin van een niet bij naam genoemde herberg
buiten de Langeville, op 't Zand, "vermits profanie
van de dag des Heeren, door tappen, tuisschen en spelen in hunne huizen
toe te laten, van het avondmaal" zullen houden .(2)
Bijna honderd jaar later, in 1769 blijkt buiten de Langevillepoort een herberg
te bestaan met de naam 'De Ploeg'.
In 1771 duikt de naam Bremerton
voor het eerst op, waarvan ook latere vermeldingen bekend zijn als herberg.
Voor 1783 was er tenslotte ook een herberg met de naam 'Het
Groenewout' nabij 't Zand.
5. FRAGMENT
'T ZAND, KAART GEBROEDERS HATTINGA, 1750
Herberg 'Het Groenewout'
Op 8 december
1783 werd op 't Zand een herberg verkocht door Guilliaum Wintmolders aan
Jurien Kleuwiter. De uitspanning werd toen 'Het Groenewout' genoemd en veranderde
voor ongeveer 212 pond Vlaams van eigenaar. Hierbij moet worden opgemerkt,
dat de herberg slechts voor de helft eigendom werd van de koper. Of Guilliaum
Wintmolders de andere helft in eigendom hield, of dat er nog een andere
eigenaar was, is onbekend. Deze herberg en het bijbehorende stuk grond,
gelegen aan de Vlissingsche straatweg, bevonden zich even voorbij buitenplaats
de Parel, op kavel 263bis. Een volgende verkoping van deze herberg komen
we pas tegen op 15 mei 1802, waarbij als koper de naam van James Turing
(en zoon) wordt vermeld. Hij koopt met zijn zoon de herberg 'Het
Groenewoud', gezien de verkoopprijs vermoedelijk in z'n geheel
voor zo'n 809 pond Vlaams.(3)Lees
verder.
geraadpleegde bronnen:
- Heemkundige Kring Walcheren, De veldnamen van Koudekerke, Middelburg, 1980
- F. Nagtglas, De algemeene kerkeraad der Nederduitsch-Hervormde Gemeente te Middelburg van 1574 tot 1860
- Bob van der Weel
- Rob van Hese (middelburgdronk.nl)
- www.zeeuwengezocht.nl
- www.krantenbankzeeland.nl
