Weliswaar is
de geschiedenis van de
kerk op het Dorpsplein al reeds eerder aan bod gekomen. Gezien de actualiteiten
rondom de mogelijke sloop van de consistorie uit 1911 (in 2009 en 2010)
is besloten de bouw van dit bijzondere bouwwerk toch in dit hoofdstuk bij
de periode waarin het tot stand is gekomen te behandelen. Want wat maakte
dit bouwwerk zo bijzonder dat het, het behouden waard is?
Consistorie
hervormde Kerk te Koudekerke
Bij een grote
verbouwing in 1911 werd de oude consistorie (aanbouw) tegen de kerk op het
Dorpsplein te Koudekerke iets verhoogd door het aanbrengen van een brede
kooflijst met fantasiepinakels. Verder werden de ramen nog neogotischer
gemaakt dan ze al waren en kreeg ook de zijkant dergelijke ramen. De muur
tussen de consistorie en het brandspuithuis werd doorgebroken en beide ruimtes
werden samengevoegd. De deur werd daarbij veranderd in een raam. Tot slot
kreeg het gebouw een witte verflaag en werden de pilasters en enkele andere
gevelonderdelen blauw geschilderd. In de vensters werd gekleurd glas aangebracht.
Het resultaat was een nogal wonderlijke combinatie van een soort neoclassicistische
en neogotische elementen.
Vanuit het nabijgelegen Biggekerke werd met een jaloers oog gekeken naar
de feestelijke consistorie van Koudekerke. Men wilde daar ook wel zo een
paleisje hebben. Dat kwam er inderdaad. De Maatschappij tot Bevordering
der Bouwkunst die in 1912 haar bedenkingen uitte over deze nieuwe consistorie
merkte op, met Koudekerke in gedachten, dat “meermalen
dorpen ontsierd worden door pronkerige nieuwbouwen, daar deze geen goed
landelijk karakter bezitten”. Dat gebouw is alweer jaren geleden
gesloopt en vervangen door een wat neutraler vormgegeven consistorie aan
het andere eind van de kerk. In 1915 werd de gemeente Koudekerke voor f
1.000,- eigenaar van de kerk op het Dorpsplein.
In 2009 werden plannen bekend die de sloop van de consistorie inhielden
zodat op deze plek een modernere en grotere ruimte kon worden gerealiseerd.
Vooral de moderne architectuur van de geplande nieuwbouw en het feit dat
hiervoor een voor Walcheren uniek bouwwerk gesloopt zou moeten worden stuitten
de bezwaarmakers tegen de borst. Tegen het plan is destijds met succes bezwaar
gemaakt waarna het plan werd afgeblazen en vervangende nieuwbouw werd gerealiseerd
op de plaats waar vroeger kleuterschool De Klimop stond. Hierdoor is de
consistorie uit 1911 van Koudekerke voorlopig van de slopershamer gered.(1)
Hervormde
Kerk in buurtschap 't Zand
Elders op Koudekerks grondgebied,
om precies te zijn in het buurtschap 't Zand werd in deze periode een hele
nieuwe kerk gebouwd. Het Evangelisatiegebouwtje op 't Zand bleek in een
groeiende behoefte te voorzien, want al spoedig na de bouw in 1898, moest
de kerkvoogdij beslissen tot het uitbreiden van het gebouw om zodoende meer
zitplaatsen te creëren. Dit gebeurde niet gelijk, echter toch bleef
dit deel van de kerkelijke gemeente groeien, waardoor uiteindelijk toch
het besluit werd genomen om naast het gebouw een nieuwe kerk te bouwen en
de grond daarvoor aan te kopen. De kerkvoogdij der Ned. Herv. Kerk te Koudekerke
had bij de gemeenteraad van Middelburg een verzoek ingediend om aan haar
te verkopen de zogenaamde 'burgerweide' op 't Zand gelegen in de gemeente
Koudekerke, maar eigendom van de gemeente Middelburg, om aldaar een kerkgebouw
te stichten. Op 27 december meldt de gemeente naar aanleiding van dit verzoek
dat zij bezig is met het opstellen van een rapport dat de wenselijkheid
van annexatie door Middelburg van 't Zand onderzoekt. Blijkbaar werd de
grond toch verkocht, want op 27 februari 1914 werd door de kerkvoogden der
Ned. Herv. gemeente te Koudekerke in de pastorie te Koudekerke de aanbesteding
georganiseerd van de bouw van een kerk op 't Zand, aan de straat die destijds
als 'Oude Breskens' werd aangeduid. Architect was de heer Baljeu uit Middelburg.
Het gebouw was geraamd op f. 12177,-. Laagste inschrijver was A. Hanewinkel
te Vlissingen voor f 11.750,-. Het werk werd echter opgedragen aan de van
't Zand afkomstige heer J. Groenenberg voor f. 11.888,-(2)
2. INTERIEUR NIEUWE
KERK OP 'T ZAND
3. NIEUWE KERK OP 'T ZAND
De nieuwe kerk kreeg een
omvang van circa twintig bij tien meter en een hoogte van zo'n zeven meter.
Aan de voorzijde bevinden zich twee ongelijke torentjes, waarvan de hoogste
een klok bevat. De aanvoer van bakstenen uit België stagneerde vanwege
de Eerste Wereldoorlog waardoor werd besloten de linker toren lager gehouden
en deze later alsnog op te hogen. Dat is echter nooit gebeurd.
Boven de ingang was een romaans venster van gekleurd glas-in-lood aangebracht.
Tussen het raam en de ingang werd een steen ingemetseld met de volgende
woorden uit Joh. 11:28 "De Meester is daar, Hij
roept U". In de zijgevels werd ook deuren aangebracht. Via de
hoofdingang kwam men binnen via een klein portaal recht tegenover de preekstoel,
die in een nis stond aan de andere korte zijde van de kerk. Daar bevond
zich ook de consistoriekamer. De kerk bood plaats aan 400 personen. In het
midden zaten aanvankelijk de vrouwen en aan beide zijden de mannen op houten
banken. Boven de entree was een galerij aangebracht waar ook nog enkele
houten banken waren geplaatst. Zowel de banken beneden als die op de galerij
waren oplopend geplaatst zodat iedereen de predikant kon zien. In de kerk
lag een terrazzo vloer en voor avonddiensten werden 40 'gaspitten' aangebracht.(3)
Op 7 december 1914 werd de nieuwe kerk ingewijd door ds. Frans Postma, de
opvolger van ds Hijmans. Ds. Postma preekte in die jaren bij toerbeurt in
het dorp en op 't Zand, afwisselend 's morgens en 's middags. De oorspronkelijke
straatnaam Oude Breskens, waarvan de veldnaam 't Vuile Bresje' werd afgeleid,
werd na de opening van de kerk veranderd in Kerkstraat. Bij de inundatie
aan het eind van de Tweede Wereldoorlog kwam de kerk diep in het zoute water
te staan en werd het dak door granaatvuur verwoest. De moedergemeente (Koudekerke)
kon beschikken over gelden voor de algehele restauratie. Echter doordat
de dochterkerk de moederkerk ontgroeide werd bij de grenswijziging van de
burgerlijke gemeente Koudekerke ook de kerkelijke gemeentegrens verlegd
en viel de kerk op 't Zand buiten het Koudekerkse grondgebied. Inmiddels
is de kerk niet meer als zodanig in gebruik en bestaan er plannen voor herbestemming.
Lees verder.
bronvermelding:
tekst: Sjoerd de Nooijer
afb. 1: Kees van Noppen
afb. 2: beeldbank ZA HTAM-A-1020
afb. 3: Bob van der Weel
geraadpleegde bronnen:
- Martin van de Broeke
- Kees van Noppen
- Bob van der Weel
- H. Grootjans, Nederlands Hervormde Gemeente Koudekerke 1583-1983
- Zeeuws Archief (ZA)
- www.krantenbankzeeland.nl
