1. FRAGMENT BIJ KOUDEKERKE
VAN VELDMINUUT WESTKAPELLE UIT 1857
De beschrijving van de periode
1850-1900 vangen we aan met een kaartfragment uit 1857, de zogenaamde 'veldminuut
Westkapelle', waarop Koudekerke is afgebeeld aan het begin van deze periode.
Als deze kaart wordt vergeleken met een kaart van het begin van deze eeuw,
is er qua bebouwing nog niet zo veel verschil waarneembaar. Er zouden in
deze periode echter wel de nodige dingen gaan veranderen en dan vooral in
het omliggende grondgebied, dat zich dan nog uitstrekte tot aan de Middelburgse
singels en de Oude Vlissingseweg. Deze veranderingen zijn niet allemaal
in bovenstaand kaartbeeld te vatten maar hadden vooral te maken met de Industriële
Revolutie die niet aan Koudekerke voorbij ging.
Dankzij de nieuwe technologische mogelijkheden, groeide het spoorwegennet
in Nederland onstuimig en werd vanaf 1867 ook op Walcheren een spoorlijn
aangelegd. Deze verbond het landelijk spoorwegennet met Middelburg en Vlissingen.
Gelijktijdig met de aanleg van de spoorweg werd het kanaal van Middelburg
naar Veere verlengd naar Vlissingen, waardoor het Kanaal door Walcheren
ontstond. Beide infrastructurele projecten zijn destijds grotendeels op
het grondgebied van de gemeente Koudekerke gerealiseerd. Het deel van het
grondgebied, dat ten oosten lag van het kanaal, bleef nog tot 1942 behoren
bij Koudekerke. Deze infrastructurele werken verbeterden de mogelijkheden
van goederen- en personenvervoer, omdat Walcheren nu niet langer alleen
per boot bereikbaar was, waarna ook het toerisme
in Zeeland op gang kwam. De technologische ontwikkelingen die deze periode
met zich mee brachten, deden aan het eind van de eeuw ook hun intrede in
het straatbeeld van Koudekerke: Er werden toen de eerste openbare petroleumlantaarns
geplaatst en het dorp werd aangesloten op het telegrafienet. Op 15 maart
1890 werd het telefoonkantoor te Koudekerke geopend waarvan de gemeentesecretaris
P.J. Terwoert als directeur werd benoemd.(2)
In de duinen bij Dishoek werd gestart met drinkwaterzuivering, waardoor
delen van de duinen niet langer vrij toegankelijk werden.
Ook binnenshuis deden zich enkele vernieuwingen voor: De komst van de kachel
rond 1840 was al een enorme verbetering van het woongenot omdat nu de woning
in z'n geheel verwarmd kon worden. De introductie van het fornuis rond 1850
zorgde er tenslotte voor dat men geen grote openhaarden meer hoefde te bouwen
en men kon volstaan met een burgerlijke schoorsteen.
Na 1850 begon het inwonersaantal
in Koudekerke al langzaam toe te nemen, maar vooral na 1890 nam de groei
grote vormen aan. Dit kwam deels door de verbeterde levensverwachting, maar
vooral door de vestiging van (haven)arbeiders uit Vlissingen en de bevolkingsaanwas
in het buurtschap 't Zand wat een aantrekkelijke vestigingsplaats bleek
te zijn vanwege de directe nabijheid van de stad Middelburg in combinatie
met de relatief lage woonlasten van de gemeente Koudekerke. In Koudekerke
zelf deed de doleantie in 1886 op religieus gebied van zich spreken waardoor
een felle kerkstrijd ontstond die resulteerde op het dorp, in de oprichting
van een gereformeerde
kerk in 1887 en een gereformeerde school in 1891. Eerder in deze periode
werd al een nieuwe openbare school gebouwd en werd ook nog een zogenaamde
bewaarschool opgericht. Meer hierover leest u in het hoofdstuk onderwijs.
De Heerlijkheid Koudekerke en bijbehorende tienden werden na een lange periode
eigendom te zijn geweest van Vlissingen, in 1858 op een veiling verkocht
voor f 5.475,- aan Jhr. mr. Anthony Pieter van Doorn(1)
. Zo kwamen deze rechten weer in handen van een bekende Koudekerkse familie.
De hierna genoemde personen van de familie Van Doorn zijn in het bezit (geweest)
van deze rechten, met achter de naam de periode waarin zij leefden:
Jhr. mr. Anthony Pieter van Doorn (1791-1870)
Jhr. Johan Adriaan Hendrik Cornelis van Doorn (1823-1895)
Jhr. mr. Anthonij Adriaan van Doorn (1854-1935)
Jhr. Hendrik Anthony van Doorn (1872-1948)
Jhr. mr. Dirk van Doorn (1909-1992)
Jhr. mr. Hendrik Rombout van Doorn (1942-heden)
De heerlijke rechten die als vanouds bij dit eigendom hoorden, waren bij
de aankoop in 1858 al grotendeels vervallen, alleen het zakelijke recht
dat hier nog bij hoort, is het visrecht binnen de ambachtsheerlijkheid en
dat is momenteel verpacht. Het vervallen van ambachtsheerlijke rechten kwam
doordat na de revolutie in 1795 Nederland onder Frans bestuur kwam en er
gemeenteraden werden aangesteld die belast werden met het dagelijks bestuur
en de heffing van de tienden. De benoeming tot ambachtsheer werd hierna
dus vooral een symbolische. De tiendheffing werd in 1909 opgeheven. In Koudekerke
waren de tienden verdeeld in ten minste een oost-, west- en zuidleen van
Koudekerke. De tienden werden in die tijd samen met het kroondomein (duinen)
geheven.(3) Lees
verder.
redactionele mededeling:
Enkele delen van het hoofdstuk 1850-1900 worden nog herzien. Hier ziet u een voorlopige
weergave van de nu bekende informatie over deze periode. Voor zover mogelijk is de getoonde
informatie gecheckt op juistheid, later worden de onderdelen beter/logisch geordend. Uiteraard
staat het u vrij om op de behandelde onderwerpen te reageren of aanvullende informatie aan
te dragen. U kunt contact opnemen via het contactformulier op de website
(zie grijze menubalk bovenaan).
bronvermelding:
tekst: Sjoerd de Nooijer
afb. 1. veldminuut Westkapelle 1857
